Eigen schoon en de Brabander

Janick Appelmans was zo vriendelijk mijn boek te recenseren in ‘Eigen schoon & de Brabander’, het driemaandelijks historisch tijdschrift van het Koninklijk Historisch Genootschap van Vlaams-Brabant en Brussel (jaargang 107 -2024/3, p.379-381).

De eerste zin van zijn recensie luidt: “Bruegel is van ons.” Hij vervolgt: “In grote delen van Vlaanderen klinkt het als een politieke slogan; in het Pajottenland klinkt het wat sportiever, à la “Remco is van ons”. Maar net als bij sport of maatschappelijk engagement dekt het wel in mindere of meerdere mate een emotionele lading, alleszins in het West-Brabantse platteland bij Brussel, in de Noorderkempen, in het Peelland en in Belgisch Noord-Limburg.”

Appelmans bevestigt daarmee wat een goede vriendin, classica op rust en kunstminnares, mij toevertrouwde tijdens een gedachtewisseling over mijn onderzoek: “Luc, Brabant zal zijnen Bruegel nooit afgeven.” En tot nog toe blijkt dit werkelijk zo te zijn. De ‘Bruegelcommunity’ neigt doorgaans naar een afkomst van Bruegel uit Nederlands Brabant (Breda, Son en Breugel) eerder dan naar een uit Belgisch Limburg (graafschap Loon). Over de kwestie bestaat al bijna tien jaar een zogenaamde overlegpagina op Wikipedia, waar bij tijd en wijle heftige debatten gevoerd worden over wat over de geboorteplaats/plaats van herkomst van Bruegel al dan niet kan/mag vermeld worden op de Wikipediapagina over Pieter Bruegel de Oude. Brabant wil zijnen Bruegel niet afgeven, zelfs niet delen…

Maar deze beschouwing is niet de hoofdreden voor deze pagina over Appelmans’ recensie.

Over mijn ontdekking van Frans Hogenberg c.s. als ontbrekende schakel om de kaart Belgii inferioris descriptio emendata cum circumiacentium regionum confinijs (ed.1581) met de opmerkelijke vermelding van het dorp Bruegel in het huidige Belgisch Noord-Limburg te verklaren, schrijft Appelmans:

“De crux zit hem echter in de vermelding van Brogel op een kaart bij de edities van Guicciardini’s Descrittione di tutti i Paesi Bassi van 1581 en 1588. Dat Hogenberg aan deze Plantijndruk meegewerkt heeft, is echter helemaal niet zeker: tegenwoordig wordt veeleer aan Pieter van der Borcht gedacht.[1]”

Deze passage wekt de schijn dat de grondslag van het hoofdbewijs van mijn pleidooi voor Bruegel/Grote Brogel als plaats van herkomst van Pieter Bruegel de Oude in het licht van recent onderzoek, nl. dat Frans Hogenberg c.s. de makers zijn geweest van de kaart Belgii inferioris descriptio emendata cum circumiacentium regionum confinijs (ed.1581), geen stand houdt.

Het spreekt voor zich dat ik de verwijzing naar Plantin Press (in voetnoot) onmiddellijk ben gaan verifiëren bij de auteurs.

Hieronder volgt mijn mailcorrespondentie met de redactie van Plantin Press. Haar uitleg werpt toch een ander licht op de speculatie over de betrokkenheid van Pieter van der Borcht. De bron daarvoor dateert van de jaren 80. De in mijn boek/artikel geciteerde bronnen (Imhof, Bossu) zijn recenter en unaniem van mening dat Frans Hogenberg c.s. de makers van de kaarten van de Descrittione, ed. 1581, zijn geweest.[2] Van der Borcht werkte wel in vaste dienst van Plantijn maar had andere specialismen.

LS aan Plantin Press
Verzonden: donderdag 5 september 2024 9:20
Onderwerp: Onderzoek Bruegel update en verzoek

Geachte,

Graag deel ik u mee dat hoofdstuk 1 van mijn boek Pieter Bruegel de Oude, Plejdoe:j vuur Bruegel recentelijk is gepubliceerd in Leuvense Bijdragen, nr. 104, 2023 (https://poj.peeters-leuven.be/content.php?url=article&id=3293189). Desgewenst kan ik u bij gelegenheid een fysiek exemplaar hiervan bezorgen.

Ik ben bezig met verder onderzoek en zou graag  volgende publicatie raadplegen: ‘Descrittione di tutti i Paesi Bassi, 1581’, Selleslach K. en Van Loon Z. (red.), The Plantin Press Online, Leiden, 2024. Kunt u deze voor mij ontsluiten?

Dank bij voorbaat.

Vriendelijke groet

LS

Antwoord Plantin Press:

Beste mijnheer Savelkoul

Bedankt voor uw bericht en gefeliciteerd met uw uitgave! 

U verwijst naar onze Plantin Press Online, een vrij toegankelijke database met bibliografische records die u via deze weg kan consulteren: https://referenceworks.brill.com/display/db/cpo.

De record van de Descrittione kan u hier raadplegen: https://doi.org/10.1163/9789004525863_CPO_cp012170!

Vriendelijke groet

LS aan Plantin Press
Verzonden: dinsdag 17 september 2024 17:28
Onderwerp: RE: Onderzoek Bruegel update en verzoek

Geachte mevrouw,

Hartelijk dank voor uw appreciatie en uw welwillendheid.

U bent mede-auteur van het artikel over de Descrittione. Ik lees:

“(…)As for the engravers, Rooses in Musée, page 224, and in 'Une lettre de Henri du Tour…', supposes that they were 'les graveurs de l'Atlas d'Ortelius', the Hogenbergs of Cologne and their assistants, Ferdinand and Ambrosius Arsenius. This, however, is difficult to accept (cf. also Denucé, pages 150-151). To judge from the style a large number may in fact have been executed by Pieter van der Borcht - but this too is only a guess.(…)”

U laat verstaan dat u mijn boek bekeken hebt en dan zult u begrijpen dat bovenstaande passage voor mijn bewijsvoering belangrijk kan zijn. Waarom meent u dat het moeilijk te aanvaarden is dat de kaart Belgii inferioris descriptio emendata cum circumiacentium regionum confinijs (ed.1581) gegraveerd werd door Frans Hogenberg c.s.? Voor zover ik kan nagaan heeft hierover nooit ernstige twijfel bestaan en meerdere door mij geraadpleegde bronnen zijn het daarover eens. Waarop is de gissing naar Pieter van der Borcht gebaseerd? Hij staat toch helemaal niet bekend als graveur van kaarten?

Ik dank u bij voorbaat voor de te nemen moeite en hoop u spoedig te lezen.

Ik kan u nog meegeven dat ik mijn boek en artikel gedeeld heb met prof. Nils Büttner en van hem volgende reactie kreeg: “Ik heb dit bijzondere boek met interesse en plezier gelezen, dat opnieuw een nieuw licht werpt op de bekende feiten. Ik denk dat we, in afwachting van het eventueel opduiken van verdere bronnen, gerust kunnen stellen dat Bruegel een Loonse Brabander was.”

Vriendelijke groet

LS

Antwoord Plantin Press:
Datum: 18 september 2024 om 08:08:22 CEST
Onderwerp: Antw: Onderzoek Bruegel update en verzoek

Beste mijnheer Savelkoul

Ik ben niet de auteur van de record. De Plantin Press is een zesdelige bibliografie die wijlen Leon Voet als voormalig conservator van Museum Plantin-Moretus tot stand bracht samen met zijn vrouw Jenny. De afgelopen drie jaren hebben wij in huis hard gewerkt om deze bibliografie online toegankelijk te maken voor onderzoek. Omdat we voortbouwen op Voets onderzoeksresultaten staan zowel mijn naam als die van mijn collega Kristof Selleslach als redacteurs vermeld. We willen immers aanvullende informatie geven over de edities die Plantijn van de persen liet komen.

De informatie die u hier citeert is dus van Leon Voets bevindingen uit de jaren '80.(eigen onderlijning en vetdruk)

Aanvullend kan ik meegeven dat Dirk Imhof in zijn artikel in De Gulden Passer 'Plantijns edities van Guicciardini's beschrijving van de Nederlanden: een werk van lange adem' (101:2 (2023)) stelt dat er grote overeenkomsten zijn met de kaarten in de atlas van Ortelius en de stadsplattegronden in de Civitates orbis terrarum van Georg Braun en Frans Hogenberg. Ook Peeter vander Borcht was betrokken, dat weten we op basis van archief: hij ontving in augustus 1580 10 gulden voor de plattegrond van Enkhuizen (MPM. Arch. 58, Journal 1580, fol. 99v). Dan heb je ook nog een allegorische voorstelling van een vrouw die de Nederlanden voorstelt aan het begin van het boek, een gravure die gesigneerd is door Abraham de Bruijn. Wellicht gaat het dus om een collectief aan graveurs die samenwerkten om deze edities van de persen te krijgen.

Hartelijke groet

Z.

[1] ‘Descrittione di tutti i Paesi Bassi, 1581’, Selleslach K. en Van Loon Z. (red.), The Plantin Press Online, Leiden, 2024, https://doi.org/10.1163/9789004525863_CPO_cp012170 (geraadpleegd op 22 augustus 2024).

[2] Zie: Een brief van C. Plantijn aan Willem Sylvius – De blog van de Vrienden van MPM