Waar is Bruegel?

Pieter Bruegel, een van de meest enigmatische en fascinerende schilders ooit, verdween zowat 100 jaar na zijn dood (†Brussel, 5 of 9 september 1569) eeuwenlang in de vergetelheid en, samen met hem, de kennis van zijn geboorteplaats. Tegen het einde van de 19^de eeuw werd hij ‘herontdekt’ en sindsdien breken (kunst)historici zich het hoofd over zijn plaats van herkomst. 

Luc Savelkoul (°Bree, 1959), advocaat te Beringen, heeft zich in deze kwestie verdiept en stelt zijn boek ‘Pieter Bruegel de Oude – Plejdoe:j vuur Bruegel’ voor. Minutieus heeft hij al het beschikbare bewijs- en bronnenmateriaal van deze ‘cold case’ verzameld, geordend, geanalyseerd en verwerkt in een boek, dat Pieter Bruegel de Oude bijna 500 jaar na zijn geboorte weer met zijn geboortegrond verenigt. Het boek (hardcover, 164 blz, 1,046 kg, 97 illustraties) is uitgegeven in eigen beheer. Het kost 45 EUR en is verkrijgbaar bij de auteur te 3583 Beringen, Paalsesteenweg 131 (Advocatenkantoor Advocom). De kost voor verzending per post in België bedraagt 11 EUR. Bestellen kan via e-mail aan: [email protected]. Betalen kan via BE37 2350 3163 3328.

Toelichting van de auteur:

“Geboren in Bree en getogen in Bocholt hoorde ik al in mijn jeugd in de jaren 70 van de vorige eeuw over de claim van buurdorp Grote Brogel ^[1]: de grote schilder Pieter BRUEGEL de Oude zou er geboren zijn. De claim werd meestal weggelachen en wie hem ernstig nam werd niet ernstig genomen. Ooit kwam mij zelfs ter ore dat om de betwisting van de claim te beslechten een ludiek proces was gevoerd tussen Grote en Kleine Brogel.

De heerlijkheid Groot Bruegel (Grote Brogel) was ten tijde van de geboorte van Pieter Bruegel de Oude (tussen 1525 en 1530, waarschijnlijk 1527) een achterleen van de heer van Bocholt.^[2] De heer van Bocholt was de graaf van Horne, bij leven van Bruegel achtereenvolgens Jacob III van Horne van 1502 tot 1531, diens broer Jan van Horne vanaf 1531 tot 1540 en Filips van Montmorency ^[3], de stiefzoon en erfgenaam van graaf Jan van Horne, met wie zijn moeder Anna van Egmond hertrouwd was. Hij en Lamoraal van Egmont werden onthoofd op de Grote Markt in Brussel op 5 juni 1568.

Mijn belangstelling voor Bruegel en zijn geboorteplaats verlevendigde na het bijwonen van een lezing van Paul Capals over dit onderwerp voor de Bocholtse afdeling van het Davidsfonds in maart 2010. Capals bleek toen al vele jaren onderzoek te hebben gedaan naar de plaats waarvan Bruegel de naam aannam/kreeg. Hij publiceerde al in 1994 een studie met sterke argumenten voor de claim van Grote Brogel.^[4]

Op 18 februari 2022 woonde ik in Bilzen een lezing van Tine Meganck over Ortelius bij. Ik hoopte meer te weten te komen over Ortelius en zijn relatie met Bruegel. Organisator van die lezing was Erik Van Hove, kenner en verzamelaar van oude kaarten. Enkele dagen na de lezing zocht ik contact met Erik Van Hove, en ik vroeg hem om meer informatie over de kaart ‘BELGII inferioris descriptio emendata cum circumiacentium regiorum confinys’. Zijn antwoord en informatie brachten mijn onderzoek in een stroomversnelling en leidden mij tot het inzicht dat ik neerschreef in het artikel dat de hoofdmoot van mijn boek vormt.

Een eerste versie van het artikel ‘Van welk Bruegel droeg Pieter Bruegel de Oude de naam?’ was einde mei 2022 klaar. Ingaand op een uitnodiging en aanbod van In Monte Artium, het wetenschappelijk tijdschrift van de Koninklijke Bibliotheek Albertina, op de website In Monte Artium • KBR, diende ik het in voor publicatie.  Enigszins tot mijn verrassing kreeg ik al spoedig de mededeling dat het artikel voldeed aan de twee voorwaarden om in aanmerking te komen voor publicatie: (1)een aanwijsbaar verband met de collectie van de KBR en (2) interessant. Het artikel zou onderworpen worden aan een peer review.^[5] Ik beschouwde het als een eer en het had iets grappigs: een peer voor Peer den Drol en Bruegelstad Peer.

Op 5 december 2022 velden de peer reviewer en de redactie van In Monte Artium hun oordeel:

“Uw bijdrage zondigt tegen een aantal fundamentele vereisten voor een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift en het argument waarop u uw redenering bouwt, is eigenlijk flinterdun en van weinig echte inhoud. Indien u daar prijs op stelt, kan ik u het verslag van de peer review toesturen.” 

Ook na herwerking en aanvulling van het artikel weigerden de peer reviewer en de redactie van In Monte Artium het te publiceren. Na deze finale afwijzing koos ik ervoor mijn bevindingen te publiceren in boekvorm. De herwerkte versie van mijn artikel voor In Monte Artium, zoals deze werd ingezonden op 11 maart en aangevuld met enkele latere vondsten en met de nadere onderbouwing van het taalargument door prof. em. Luk Draye van KU Leuven, vormt hoofdstuk 1 van het boek. Het verdere verloop van en meer over de peer review kunt u lezen in hoofdstuk 2. Hoofdstuk 3 nodigt de lezer uit om kennis te nemen van de bevindingen van mijn onderzoek en van de kritiek daarop en aan de hand daarvan een eigen oordeel te vormen. Tegelijkertijd biedt het publiceren van de studie en van de evaluatie ervan inzicht in de techniek en de wetenschappelijke benadering van een peer review/collegiale toetsing. De epiloog begon als een kort luchtig einde met wat losse eindjes en weetjes maar groeide gaandeweg uit tot een hoofdstuk 4 met een overmoedige maar vrijblijvende hypothese van een geschiedenisamateur.

Na de publicatie van mijn boek heb ik verder onderzoek gevoerd naar mogelijk bewijs van mijn hypothese. Voor de publicatie van de resultaten van dit onderzoek is deze website opgezet.”

[1] Grote Brogel was toen nog een zelfstandige gemeente, vanaf 1977 is het een  deelgemeente van Peer

[2] Bij het aantreden van graaf Jacob III van Horne(Weert? ca. 1480, †Vercelli, 15 augustus 1531) in 1502 kwam de heerlijkheid Bocholt als bruidsschat aan Everhard IV van der Marck, heer van Arenberg (°datum en plaats onbekend, †Brussel, 22 november 1531) en zijn gemalin Margaretha van Horne(°datum en plaats onbekend, †Weert, 30 augustus 1522), dame van Bocholt. Dit huwelijk maakte een einde aan een decennialange (ook gewapende) strijd tussen het Huis van Horne en het Huis van der Marck. Bij het overlijden van Everhard IV van der Marck bleef de heerlijkheid Bocholt in het bezit van het Huis van Horne. Everhard IV van der Marck was een volle neef van Everhard/Erard van der Marck(°Sedan, 31 mei 1472, †Luik, 16 februari 1538), prinsbisschop van Luik van 1505 tot aan zijn dood in 1538

[3] De titels op het in 1841 vervaardigde en geplaatste grafmonument van Filips van Montmorency in de Sint-Martinuskerk te Weert luiden: graaf van Horne, heer van Weert, Altena, Nevele, Cortessem, Bocholt en Breugel(sic)

[4] Paul Capals. Grote Brogel, de geboorteplaats van Pieter BRUEGEL de Oude, Breughelkring Peer, 1994

[5] Peer review wordt ook wel vertaald als collegiale toetsing